Nghệ thuật cây khô

NGHỆ THUẬT CÂY KHÔ

Lê Tấn Tài

Cây Khô hay còn gọi là Gỗ Lũa, là một loại gỗ được sử dụng rộng rãi trong ngành xây dựng và chế tạo đồ gỗ. Tiếng Anh gọi là “Driftwood” (có nghĩa gỗ trôi nổi) để chỉ các khúc gỗ trôi nổi trên biển, sông, hồ bị cuốn vào bãi bờ do tác động của gió, thủy triều hoặc sóng. Đặc điểm quan trọng của cây khô là rất cứng, chắc, không mục, không bị mối mọt, gần như không bị ảnh hưởng bởi các điều kiện tác động của tự nhiên như nắng, mưa, côn trùng hay dòng chảy của nước.

Cây khô là phần lõi ở gốc của các cây cổ thụ sau khi chết, bị bào mòn và hóa thạch trong một quá trình kéo dài hàng trăm, hàng ngàn năm. Hầu hết là phần còn lại của cây, một phần hoặc toàn bộ, bị cuốn trôi vào đại dương do lũ lụt, gió mạnh.., hoặc do khai thác gỗ, trong thời gian dài, bị xói mòn. Do đó, mỗi gốc cây khô mang một hình thái độc đáo, không giống bất kỳ khúc gỗ nào khác. Kiểu dáng của chúng rất đa dạng và có thể đẹp hoặc xấu tùy thuộc vào từng trường hợp cụ thể. Điều đặc biệt hơn, chỉ những loại gỗ quý như gỗ hương, gỗ mun, gỗ lim, gỗ nghiến, gỗ táu, gỗ muồng đen… mới có khả năng tạo thành cây khô vì những loại cây này thường mọc trong các rừng sâu, vùng đất khô cằn, thiếu chất dinh dưỡng. Điều này giúp chúng chống lại sự khắc nghiệt của tự nhiên và phát triển thành gỗ chắc bền, cứng cáp.

Người chơi cây khô thường chia thành ba loại dựa vào nơi tìm thấy chúng.
Loại thứ nhất là cây khô nằm sâu trong lòng đất. Những cây nầy vẫn giữ được màu gỗ nguyên thủy do các yếu tố như môi trường thiếu oxy, cách ly ánh sáng mặt trời và các tác động khác khiến cho việc phân hủy gỗ diễn ra chậm hơn. Do đó, màu gỗ nguyên thủy vẫn được bảo tồn.
Loại thứ hai là cây khô chìm trong lòng sông, dưới bùn, nước hoặc môi trường ẩm ướt. Vi sinh vật và các yếu tố khác trong môi trường này có thể gây ra quá trình phân hủy và biến đổi màu gỗ. Màu mun hoặc màu sừng trâu thường xuất hiện do quá trình oxy hóa và tác động của vi sinh vật. Chúng có các hình thức, đặc tính, màu sắc và vẻ đẹp khác nhau do tác động của môi trường đặc biệt mà cây khô tiếp xúc. Quá trình xói mòn và tác động của sóng có thể làm cho việc xác định nguồn gốc của một mảnh cây khô trở nên khó khăn do chúng tồn tại trên một khoảng thời gian dài và trải qua nhiều tác động từ môi trường nước.
Loại thứ ba là cây khô tìm thấy trên mặt đất, có thể bị gió bào mòn và tạo ra những đường vân sóng riêng biệt trên bề mặt gỗ. Điều này tạo nên vẻ đẹp độc đáo và dễ nhận thấy. Tuy nhiên, loại gỗ này khá hiếm.

Gỗ cây khô bao gồm nhiều loại khác nhau. Gỗ teak là một trong những loại gỗ phổ biến nhất, có màu nâu vàng đẹp, độ bền cao và khả năng chống mục nát tốt, làm cho nó trở thành vật liệu được sử dụng rộng rãi trong nội thất, ngoại thất và cả trong ngành đóng tàu. Ngoài ra, có một số loại gỗ khác được coi là quý hiếm như gỗ hương, gỗ đàn hương, gỗ hồng mật, gỗ giáng hương, đinh hương, cẩm lai, trắc, sưa và nhiều loại khác. Mỗi loại gỗ có màu sắc, đặc tính và ứng dụng khác nhau.
Cây khô cũng có ý nghĩa văn hóa và thần thoại trong nhiều nền văn hóa trên thế giới. Ví dụ, theo thần thoại Bắc Âu, con người đầu tiên Ask và Embla được tạo nên từ hai mảnh cây khô, tro và cây du, do thần Odin và các anh trai của ông tạo ra. Trong văn hóa Viking, người ta thường đổ gỗ xuống biển trước khi đổ bộ vào đất liền, và vị trí của gỗ sẽ hướng dẫn cho việc xây dựng hành lang đồng cỏ của họ.

Cây khô được sử dụng rộng rãi trong nghệ thuật và trang trí nội thất, bố trí xây dựng cảnh quan khu vườn, hồ cá, bể cá. Nghệ nhân chế tác, chạm khắc thành các bức tranh gỗ, đèn treo, bàn ghế, các đồ trang trí và mỹ thuật khác. Ở Việt Nam, cây khô được điêu khắc thành các hình tượng tôn giáo như Đức Phật, Đức Quán Âm, Đạt Ma Sư Tổ, Mẹ Maria, Chúa Jesus và các vị thần khác như Phước, Lộc, Thọ hay Quan Công. Ngoài ra, còn có các tượng linh vật như Long, Lân, Qui, Phụng, và các loại động vật dũng mãnh như Cọp, Rắn, chim Ưng.
Cây khô thường đã qua thời gian và có tuổi đời, tạo nên một cấu trúc và vẻ ngoài độc đáo. Chúng giữ được nét đẹp tự nhiên và nghệ nhân chỉ tác động một phần nhỏ để tạo nên tác phẩm điêu khắc hoàn chỉnh, tuyệt đẹp và sinh động. Những tác phẩm này từ chất liệu gỗ quý hiếm, có giá trị thẩm mỹ và nghệ thuật cao hơn rất nhiều so với các tác phẩm gỗ bình thường.

Để tạo một tác phẩm điêu khắc từ cây khô, nghệ nhân thường bắt đầu bằng việc thu thập các khúc gỗ trôi từ bãi biển hoặc bờ sông, hoặc đào cẩn thận xung quanh gốc cây khô để tránh làm đứt rễ và mất giá trị của gỗ. Nghệ nhân có thể tìm kiếm các khúc gỗ cụ thể có các đặc điểm riêng mà họ mong muốn cho tác phẩm của mình.
Sau khi thu thập được cây khô, nghệ nhân rửa và làm khô hoàn toàn để loại bỏ bất kỳ bụi bẩn, cát hoặc cặn muối nào. Họ cũng có thể loại bỏ vỏ cây hoặc mảnh vụn từ gỗ. Sau đó, xem xét các hình dạng và cấu trúc của các mảnh gỗ hoặc gốc gỗ để xác định cách chúng có thể ghép lại tạo thành một tác phẩm điêu khắc nhất quán.
Sử dụng các công cụ gỗ như cưa, dũa và máy khoan, nghệ nhân cắt và tạo hình các mảnh gỗ theo nhu cầu. Họ có thể khắc hoặc nhám các khu vực cụ thể để đạt được hình dạng và bề mặt mịn màng mong muốn. Một số nghệ nhân còn kết hợp các vật liệu khác như kim loại, đá, thủy tinh, hoặc keo epoxy resin, để tăng cường tác phẩm điêu khắc và thêm các yếu tố tương phản.
Bước cuối cùng liên quan đến việc lắp ráp các mảnh cây khô. Nghệ nhân sử dụng các kỹ thuật khác nhau như dùng keo, đóng đinh hoặc khoan để ghép chặt các thành phần gỗ lại. Tác phẩm điêu khắc có thể tự đứng hoặc được gắn trên một nền hoặc bệ để tạo độ ổn định.

Tác phẩm điêu khắc từ cây khô có thể mang nhiều hình dạng và hướng đi khác nhau, từ trừu tượng đến đương đại, và có thể miêu tả thực tế về động vật, thực vật hoặc con người. Cây khô tự nhiên đã có sẵn hình dạng và cấu trúc riêng, và chính những đặc điểm này thường làm nên hướng đi và quá trình sáng tạo của nghệ nhân. Chúng có thể được trưng bày trong nhà và ngoài trời, tùy kích thước và vật liệu sử dụng. Tuy nhiên, cần chú ý bảo vệ tác phẩm khỏi độ ẩm quá mức, ánh sáng mặt trời hoặc các yếu tố khác có thể gây suy thoái theo thời gian.
Nghệ thuật cây khô đã trở nên phổ biến vì chúng mang lại vẻ đẹp tự nhiên và thân thiện với môi trường. Điêu khắc từ cây khô là một cách tuyệt vời để thể hiện sự sáng tạo và độc đáo của nghệ nhân, biến những vật liệu bị bỏ đi thành những tác phẩm nghệ thuật cuốn hút.

Xem thêm: