SINH NHẬT

Tôi là con út trong một gia đình đông anh chị em. Bố mẹ tôi đều qua đời đã lâu. Bố tôi sinh năm 1908, tuổi Mậu Thân. Nếu bố tôi còn sống, thì năm nay ông vừa tròn bách tuế. Đứng vậy, tôi không viết nhầm đâu, vì ông thuộc vào lớp người của nửa đầu thế kỷ trước, đã học nội trú ở Trường Bưởi cùng thời với các ông Phạm Văn Đồng, Phan Huy Quát… và đã chứng kiến những người đồng môn này học hành chơi đùa với nhau, trước khi họ trở thành những người nắm quyền hành ở hai miền đất nước đối nghịch... Ngày mùng 6 tháng 3 dương lịch, ông anh cả tôi gọi điện thoại nhắc nhở: "Hôm nay sinh nhật thứ 100 của Bố đấy..." Buổi chiều, đi làm về, tôi ghé vào hiệu bánh mua một cái bánh sinh nhật nho nhỏ. Khi người bán hỏi tôi muốn viết gì lên mặt bánh, tôi lúng túng không biết nói sao. "Mừng sinh nhật Bố 100 tuổi", tôi nói. Người bán bánh thốt lên lời chúc mừng: "Một trăm tuổi! Cụ thọ nhỉ? Xin chúc mừng!" Tôi cám ơn, rồi lấy bánh ra về.

Buổi tối, sau bữa cơm chiều, tôi bảo đứa con gái lấy bánh ra "Để mừng sinh nhật ông nội..." Nó ngạc nhiên: "Ông còn sống đâu mà mừng, hở Bố?" Tôi lại lúng túng không biết nói sao!

Năm bố tôi 75 tuổi, các con làm tiệc chúc thọ cho ông tại nhà người anh cả chúng tôi ở New York. Khi đó, tôi mới vừa rời Việt Nam sang Pháp. Quá bận bịu với cuộc sống mới, tôi chỉ có thể gọi điện thoại chúc mừng ông thôi. Qua điện thoại, tôi nghe giọng bố tôi thật cảm động khi ông cắt bánh, ông nói: "Các con, các cháu nhớ ngày sinh của ông, ông rất vui. Thọ đến tuổi này, ông không còn thấy tiếc điều gì ở đời... Duy một điều, nếu các con, các cháu nhớ ngày giỗ của các cụ nội ngoại như nhớ sinh nhật ông, thì ông còn vui hơn nữa!..." Qua điện thoại, tôi nghe cả nhà im lặng một lúc. Không cần trông thấy tôi cũng đoán ra vẻ lúng túng của mọi người, vì tôi chắc chẳng người nào nhớ ngày giỗ các cụ nội ngoại! Chính tôi cũng chẳng hơn gì. Ngày xưa còn bé, giỗ ông nội bà nội tôi nhớ rất rõ ngày, chờ đợi nữa là khác! Giỗ ông bà ngoại thì làm ở nhà ông bác, anh cả của mẹ – nhà tôi quen gọi tất cả các cậu anh của mẹ là bác hết. Đối với đứa trẻ lên tám lên mười, đó là những ngày vui như Tết trong gia đình, có họ hàng đến ăn uống, có các anh chị em họ đến chơi đùa, có khi ngủ đêm lại nữa. Nhưng đến ngày giỗ các cụ - người miền Trung và miền Nam gọi là ông bà cố - thân sinh của ông bà nội ngoại thì tôi không nhớ. Vì ngày ấy, mẹ tôi chỉ làm một mâm xôi chè, thắp hương, rồi bảo chúng tôi ra lễ mà thôi. Với đứa bé con, thì ngày giỗ cụ không vui như ngày giỗ ông bà nên không có gì đáng nhớ... “Ngũ đại mai thần chủ. Năm đời mới được đem bài vị đi chôn và không cần phải cúng giỗ đúng ngày trong gia đình nữa.” Ngày xưa bà ngoại tôi đã dạy mẹ tôi, và mẹ tôi lại dạy chúng tôi như thế… Nghĩa là đến đời con tôi thì chúng mới “được phép” quên ngày giỗ các cụ năm đời, các đấng sinh thành ra ông bà nội ngoại của tôi! Gia tộc nào lớn, có nhà từ đường thì tổ tiên năm đời trở về trước sẽ được con cháu cúng giỗ vào một ngày giỗ kỵ chung. Còn không thì mọi nhà cũng đều khấn vái đón ông bà tổ tiên vào những ngày Tết đến… Thế mà anh chị em chúng tôi, mới có bốn đời, chúng tôi đã quên ngày giỗ các cụ rồi!...

Sau sinh nhật thứ 75 của bố tôi mấy năm, ông có sang Pháp thăm gia đình tôi và vài ngưòi bạn cũ. Năm sau, ông định đi chơi nữa, thì chẳng may bị tai biến mạch máu não phải nằm luôn một chỗ! Hồi đó tôi quá bận, vừa đi làm vừa đi học nên nấn ná mãi không sang Mỹ thăm ông được. Mấy năm sau, khi tôi thu xếp được để sang thăm ông, thì ông đã gần như hôn mê rồi! Tôi về Pháp được vài tuần thì ông mất, để lại cho tôi một niềm ân hận lớn lao trong đời, mà hai mươi năm sau, khi viết những dòng chữ này tôi vẫn còn buồn đến khóc… Mỗi năm, đến sinh nhật bố tôi, tôi hay nói thầm với ông một câu bằng tiếng Pháp để chúc mừng – trong nhà chỉ có người chị thứ hai học trường Tây và tôi là nói được tiếng Pháp với ông. Và lần nào tôi cũng ngượng nghịu tự hứa sẽ đi lục lại gia phả để tìm ngày giỗ các cụ, thế mà mãi vẫn chưa làm được!...

Mỗi khi tôi nghe ai chúc mừng sinh nhật một bậc trưởng thượng, như ông bà, chú bác, cô dì, hay thầy cô cũ, tôi lại thấy áy náy trong lòng và tự hỏi không biết có còn ai nhớ đến các ngày giỗ của tổ tiên, của các thầy cô đã qua đời hay không nhỉ? Tôi tự hứa rằng, mai sau, nếu trời cho tôi sống đến cái ngày mà con cháu tôi chúc mừng thượng thọ tôi, thì tôi sẽ theo gương bố tôi mà nhắc nhở chúng về những ngày giỗ kỵ trong gia đình. Không phải để buồn rầu, mà để các con các cháu nhớ về nguồn cội, có dịp tụ họp, gần gũi nhau mà thấy thương yêu đùm bọc nhau hơn. “Chả hơn một cái bánh sinh nhật đầy kem, ăn vào chỉ tổ làm bệnh tim và bệnh tiểu đường nặng thêm ấy à?!!” Tôi bật cười, thấy lòng nhẹ đi đôi chút. Bố tôi ngày xưa hay nói đùa và có tài kể chuyện rất vui. Bữa cơm gia đình nào cũng có những mẩu chuyện vui nho nhỏ, vừa cho các con có thêm kiến thức, vừa làm vui cửa vui nhà...

Thay vì chúc mừng sinh nhật hàng năm để tỏ lòng kính mến thương yêu đến ai, tôi nghĩ rằng tình cảm sẽ chân thành, quý báu, và mang nặng tính chất gia đình quê hương hơn nếu mình tỏ cho người ấy biết rằng, nếu chẳng may một ngày nào họ không còn nữa thì tình cảm dành cho họ trong lòng những người ở lại vẫn không thay đổi. Muốn thế, không gì tốt và tế nhị hơn là dành thêm thời giờ để tưởng nhớ những người đã khuất, hơn là để mừng cho những cái mốc thời gian cứ ngày càng đi dần vào đoạn kết cuộc đời... Ai ra đi mà không mong người ở lại đừng quên những tình cảm đầm ấm một thời đã có với nhau? Đến cụ Nguyễn Du mà còn phải tự hỏi, nữa là người thường!

"Bất tri tam bách dư niên hậu,

Thiên hạ hà nhân khấp Tố Như?"

Ba trăm năm thật quá nhiều! Tổ tiên năm đời của tôi cũng chỉ mới quy tiên cách nay có chừng hơn một trăm năm!

Nguyễn Hưng

Tháng 10, năm 2008

(Gửi vào Diễn Đàn THTĐ, với tình thương và lòng kính mến.)