Vui buồn với AI

AI là chữ viết tắt của từ ngữ tiếng Anh Artificial Intelligence. Người đặt ra hai chữ này là ông John McCarthy vào năm 1955. Hiện nay AI đã được nhiều nơi trên thế giới coi như một ký hiệu khoa học mà khi nhìn thấy nó thì người Việt Nam đọc là Trí tuệ nhân tạo. Các vùng nói tiếng Pháp sử dụng ký hiệu IA (Intelligence artificielle) thay vì AI.

Vào đầu thập niên 1980, người viết có một anh bạn học làm luận án về đề tài AI và người viết có hỏi anh ta AI là cái gì. Anh bạn trả lời một cách vắn tắt đó là một ngành khoa học có mục đích dạy cho máy móc biết làm việc như con người. Người viết hỏi anh bạn rằng con trâu nó biết kéo cầy như người thì nó có phải là AI không . Anh bạn trả lời không vì con trâu không có trí khôn. Ngày xưa đọc trong Quốc văn Giáo khoa thư con trâu nói với con cọp rằng anh nông phu tuy nhỏ bé nhưng anh ta có trí khôn nên nó phải nghe lời. Bây giờ nếu mà làm ra cái máy khôn hơn người thì thật nguy hiểm vì có ngày nó sẽ thống trị mình!

Trong thư ngỏ vào ngày 28 tháng 3 năm 2023, một ngàn chuyên gia, có cả Elon Musk, đã kêu gọi ngưng tiến trình trí tuệ nhân tạo trong vòng sáu tháng để đề ra các biện pháp bảo vệ tốt hơn cho các mô hình AI vì nó có thể bị sử dụng với ác ý nguy hiểm cho nhân loại.

Hiện nay đã có những trường hợp nhiều người bị kẻ gian dùng trí tuệ nhân tạo để lừa bịp, tống tiền bằng cách giả mạo giọng nói hay hình ảnh của người thân để yêu cầu người thân gởi gấp một số tiền. Để làm việc này, kẻ gian chỉ cần tìm một video cá nhân của người thân đã gởi lên mạng xã hội. Kẻ gian chỉ cần mấy giây đồng hồ để bắt chước giọng nói và hình ảnh như thật của người thân. Một khảo sát của ngân hàng Starling Bank bên Anh quốc cho thấy 28% trên tổng số 3010 người cho biết đã bị lừa đảo. Starling Bank đã đề nghị mọi người trong nhà nên thống nhất với nhau một mật mã để khi cần có thể đem ra sử dụng. Ngoài mật mã ra cũng có thể hỏi về những chi tiết mà chỉ có người trong nhà mới biết với nhau. Điều quan trọng là nếu người thân gọi đến hỏi mật mẵ là gì thì nhất định không được trả lời.

Không phải chỉ có kẻ gian mới có ý đồ lừa bịp mà ngay cả một số khoa học gia đã làm việc này. Ngày 19 tháng 2 năm 2025, tác giả Harry Booth viết trên tờ báo Time.com, tạm dich sang tiếng Việt, rằng: “Các trò chơi phức tạp như cờ Vua và cờ GO từ lâu đã được sử dụng để kiểm tra khả năng của các mô hình AI. Nhưng trong khi Deep Blue của IBM đánh bại nhà vô địch cờ vua thế giới Garry Kasparov vào những năm 1990 bằng cách chơi đúng quy tắc, các mô hình AI tiên tiến ngày nay như OpenAI’s o1-preview của OpenAI ít kiềm chế hơn. Khi cảm nhận được thất bại trong trận đấu với một BOT cờ Vua lành nghề, họ không luôn luôn thừa nhận, thay vào đó đôi khi chọn cách lừa dối bằng cách ăn gian đối thủ của họ để BOT tự động bị thua. Đó là phát hiện của một nghiên cứu mới từ Palisade Research, được chia sẻ riêng với báo TIME trước khi xuất bản vào ngày 19 tháng 2, đã đánh giá bảy mô hình AI hiện đại về xu hướng gian lận của họ”.

Nói như trên không có nghĩa IA là thứ nguy hại mà trái lại IA giúp ích rất nhiều cho xã hội trong nhiều lãnh vực. IA có thể dùng trong ngành y khoa để chẩn bệnh, để giám sát trong nhiểu lãnh vực như hành chánh, an ninh, ngân hàng, để khoa học có thể đi xa hơn nữa vượt qua trí tưởng tượng của con người, IA đã và đang trở thành đại học miễn phí cho xã hội.

Tuy nhiên AI, nếu không có quy luật và hiệp ước chung, sẽ dẫn đến thất nghiệp trầm trọng, sai lệch thông tin, an ninh bị đe dọa và rất có thể AI sẽ đô hộ loài người. Chúng ta có thể nghĩ đến một ngày nào đó, thanh niên sẽ không phải nhập ngũ nữa mà thay vào đó là những binh chủng AI! Nhiều nhà lãnh đạo trên thế giới đã nói trong tương lai, nước nào làm chủ AI sẽ nắm quyền kiểm soát thế giới. Chẳng thế mà Trung quốc hiện đã có mười ngàn kỹ sư làm việc trong ngành AI với ngân sách thường niên đến hai tỷ mỹ kim. Hoa kỳ còn đi xa hơn nữa với dự án AI lên tới năm trăm tỷ mỹ kim.

AI có thể so sánh với thuốc nổ. Thuốc nổ có thể dùng một cách hữu ích để phá rừng, san núi trong ngành giao thông. Nhưng cũng có thể dùng để chế tạo bom đạn. Lỗi không phải của thuốc nổ hay của AI mà vì cứu cánh do con người định ra.

Đã từ lâu, trước Công nguyên, con người đã có ý định tạo ra các máy móc có khả năng bắt chước lý luận của loài người với mục đích phục vụ nhân loại. Nhưng đó chỉ là tri tưởng tượng trong văn chương. Khoa học đã bắt đầu để ý đến AI vào những năm 1950 và 1980 nhưng kể từ khi máy Deep Blue của hãng IBM đánh bại nhà vô dịch cờ Vua Gary Kasparov vào năm 1996 thì ngành AI được giới khoa học chú trọng nhiều hơn. Mùa hè năm 1956, nhà toán học người Mỹ John McCarthy và các cộng tác viên đã tổ chức một hội nghị mang tên Dự án nghiên cứu mùa hè Dartmouth về trí tuệ nhân tạo (Dartmouth Summer Research Project on Artificial Intelligence). Từ hội nghị này đã phát sinh ra các ngành học : Học máy (Machine learning), Học sâu (Deep learning), Phân tích dự đoán và Khoa học dữ liệu.

Học máy là dịch sát nghĩa với từ ngữ tiếng Anh Machine learning. Nói đúng hơn là cài đặt vào máy móc hay ứng dụng các thuật toán (algorithme), mô hình, công thức và dữ liệu để chúng biết phân tích, lý luận và lựa chọn đưa ra câu trả lời.

Học sâu (Deep learning) là cài đặt vào máy móc hay ứng dụng các thuật toán mô hình, công thức và dữ liệu phức tạp hơn để chúng biết phân tích các tín hiệu âm thanh hay thị giác, nhận dạng khuôn mặt, nhận dạng giọng nói, nhận định ngôn ngữ, v.v. Mục đích của ngành học này là cung cấp cho máy các công thức để có khả năng thực hiện các nhiệm vụ cụ thể như lái xe, thông dịch, phân tích hình ảnh, chẩn bệnh, kiểm tra v.v.

Ứng dụng Google Translate là một ứng dụng AI. Google Translate có khả năng đọc văn, nhận định ngôn ngữ, phân tích câu văn, tra tự điển, thông dịch sang ngôn ngữ khác. Để làm việc này, Google đã phải cài đặt ứng dụng trên các măy tính có khả năng đưa ra câu trả lời trong nháy mắt, cung cấp cho ứng dụng một số lượng khổng lồ về thuật toán, dữ liệu và tự điển, một mạng lưới Internet mau lẹ và hữu hiệu để trao đổi.

Người viết hỏi ứng dụng AI Gemini của công ty Google: “Có mấy loại AI?” thì được Gemini trả lời như sau:

Có nhiều cách để phân loại trí tuệ nhân tạo (AI), tùy thuộc vào tiêu chí được sử dụng. Dưới đây là một số cách phân loại phổ biến:

1. Theo khả năng và chức năng

• AI hẹp (Weak AI): Loại AI này được thiết kế để thực hiện một nhiệm vụ cụ thể, chẳng hạn như chơi cờ, nhận dạng khuôn mặt hoặc dịch ngôn ngữ. AI hẹp hoạt động dựa trên các quy tắc và dữ liệu được lập trình sẵn.
• AI mạnh (Strong AI): Còn được gọi là Trí tuệ nhân tạo tổng quát (AGI), loại AI này có khả năng tư duy, học hỏi và giải quyết vấn đề tương tự như con người. AI mạnh có thể tự học hỏi và thích nghi với các tình huống mới.
• Siêu AI (Super AI): Đây là loại AI vượt trội hơn con người về mọi mặt, từ khả năng tư duy, sáng tạo đến giải quyết vấn đề. Siêu AI hiện vẫn chỉ là giả thuyết.

2. Theo công nghệ

• AI phản ứng (Reactive AI): Loại AI này phản ứng với các tình huống hiện tại dựa trên các quy tắc được lập trình sẵn, không có khả năng ghi nhớ hoặc học hỏi. Ví dụ: Deep Blue của IBM.
• AI với bộ nhớ hạn chế (Limited Memory AI): Loại AI này có thể học hỏi từ quá khứ, nhưng bộ nhớ còn hạn chế. Ví dụ: xe tự lái.
• Lý thuyết trí tuệ nhân tạo (Theory of Mind AI): Loại AI này có khả năng hiểu được suy nghĩ và cảm xúc của người khác.
• Tự nhận thức (Self-aware AI): Loại AI này có ý thức về bản thân và có thể tự học hỏi, phát triển.

3. Theo ứng dụng

• AI trong công nghiệp: Sử dụng trong sản xuất, quản lý kho vận,Robot tự động, hệ thống giám sát.
• AI trong y tế: Hỗ trợ chẩn đoán bệnh, phát triển thuốc mới, phân tích dữ liệu bệnh nhân.
• AI trong tài chính: Quản lý rủi ro, phát hiện gian lận, tư vấn đầu tư.
• AI trong giao thông: Xe tự lái, hệ thống điều khiển giao thông thông minh.
• AI trong giáo dục: Phát triển phần mềm học tập, hỗ trợ giáo viên.

Để chấm dứt bài viết, xin đặt câu hỏi: Trường học phải làm gì đối với AI?

Paris 25/02/2025

Phạm Văn Vĩnh